Rzeczy, które w najbardziej istotny sposób dotyczą człowieka okazują się tym samym najtrudniejsze do zdefiniowania. Któż na przykład zdołał kiedykolwiek podać taką definicję religii, która usatysfakcjonowałaby członków wszystkich wyznań, sekt religijnych nie mówiąc już o filozofach? Nawet w obrębie jednego wyznania ciężko jest znaleźć jedną definicję religii zadowalającą wszystkich jej wyznawców. Wiemy na przykład, iż istnieją setki odłamów chrześcijaństwa; każdy z nich określiłby jednak chrześcijaństwo zupełnie inaczej. Te same cechy chrześcijaństwa okazać by się mogły istotne dla jednych będąc zarazem uważane za nieważne, a nawet przeciwne idei chrześcijaństwa przez drugich.

Hinduizm jest natomiast bliżej nieokreśloną jednostką. Współcześnie uważa się jednak, co zostało ustalone jedynie by ułatwić spis ludności, że ten, kto nazywa siebie Hindusem jest Hindusem niezależnie od jego wiary czy praktyk religijnych. Oprócz podziału na sekty zróżnicowanie poglądów występuje również wśród członków tego samego wyznania – odłamu. Każdy z członków jednej sekty posiada swoje własne poglądy na to, co w zasadzie określa się sednem religii.Próba odniesienia pojęcia demokracji do religii Islamu okazuje się niezwykle trudnym zadaniem, gdyż demokracja wydaje się być tak samo trudnym do zdefiniowania, nieokreślonym pojęciem jak religia czy miłość. Od początku swojego istnienia w różnych częściach świata aż do dzisiaj, kiedy to demokracja zdaje się zajmować miejsce religii, będąc idealnym sposobem na życie, opinie na temat jej istoty, natury, wartości byłyby zróżnicowane a nawet sprzeczne.

Politycy i historycy zachodni przeważnie piszą o demokracji zaczynając od demokracji greckiej i kładąc szczególny nacisk na demokrację ateńską jako najbardziej typową. Inni zwolennicy greckiej kultury wysławiają ją nawet równie mocno jak niegdyś Perykles, kiedy to określił on demokrację ateńską jako najwyższą oznakę cywilizacji. Jednak ci z największych filozofów i polityków greckich: Sokrates, Platon i Arystoteles, uważali ten rodzaj demokracji za irracjonalny i haniebny. Ostatni z nich Arystoteles miał nawet jako swego sławetnego ucznia i realizatora swoich myśli największego monarchę i zdobywcę świata. Pozwolę sobie w tym miejscu zacytować jedno zdanie z “Polityki” Arystotelesa.

“Demokracja powstała na bazie ludzkiego myślenia, które zakłada, że jeśli ludzie równi są pod jakimkolwiek względem są równi całkowicie”. (Księga V, rozdział 1, podrozdział 2).

Arystoteles nie wierzył jednak w żadną fundamentalną równość ludzi. Zakładał on, iż to Natura stwarza ludzi przeznaczając niektórych z nich na niewolników. W ten sposób niewolnictwo powinno być traktowane jako coś normalnego, naturalnego. Jeśli chodzi o Platona, cała Republika Platońska jest monumentalną i szczegółową wypracowaną tezą skierowaną nie tylko przeciwko demokracji ateńskiej, ale także przeciwko pojęciu demokracji w ogóle. Zarówno nauczyciel jak i uczeń opowiadali się za utworzeniem i utrzymaniem surowego systemu kastowego, w którym to systemie większość powierzchownie tylko wolnych obywateli nie powinna mieć nic wspólnego z ustanawianiem prawa czy też jego egzekwowaniem. Oni również, podobnie jak Arystoteles, uważali za sprawiedliwe to, iż większość społeczeństwa powinni stanowić potencjalni lub rzeczywiści niewolnicy.

Plutarch mówi o Lycurgas’ie, że człowiekowi, który żądał wprowadzenia demokracji w Sparcie tak odpowiedział:

“Idź i najpierw załóż demokrację w swym gospodarstwie.”

Najszerszą definicję demokracji, jednakże podaje nam Abraham Lincoln. Mówi ona, że demokracja to rządy ludu, przez lud i dla ludu.

Daniel Webster w swoim słowniku ujął tą definicję innymi słowy jako ludowy rząd ustanowiony dla ludzi, ustanowiony przez ludzi i odpowiedzialny przed ludem. Jak już wcześniej zauważyłem, w dzisiejszych czasach demokracja zdaje się zajmować miejsce religii czyniąc to na wiele sposobów. Dlatego też staje się nieuniknionym fakt, że podobnie jak religia stanie się ona nieokreślona przybierając różnorodne formy wśród różnorodnych narodów zależnie od ich temperamentu i historii. Brytyjczycy dumni są ze swych wysoce rozwiniętych instytucji demokratycznych. Brytyjski Parlament uważany jest za ojca instytucji parlamentu. Jednakże Wielka Karta Swobód (Magna Charta Libertatum), którą król Jan bez Ziemi zmuszony był podpisać, nie była w rzeczywistości kartą swobód, gdyż naród jako jednostka polityczna w ogóle nie istniał. To ziemska arystokracja i baronowie feudalni byli tymi, którzy chcieli dzielić władzę z królem oraz prawo obrony. Wierzyli oni, że jest to ich nienaruszalne prawo. Lud nie otrzymał żadnego zabezpieczenia przed tyranią i wyzyskiem ze strony feudałów. W czasie tego długiego procesu politycznej ewolucji Brytyjczycy zdołali ograniczyć władzę króla, a potem całkowicie ją unicestwić zagrażając królowi ścięciem głowy, gdyby ośmielił się być zbyt nieposłuszny i uparty. Arystokracja jednak pozostała właściwą siłą rządzącą aż do momentu, kiedy to ostatnio doszło do osłabienia Izby Lordów, gdzie arystokratom wraz z ich osłabioną władzą i bogactwem pozwala się na debaty, jednak nie na podejmowanie decyzji, podobnie jak królowi, któremu wolno panować, ale nie rządzić. Jeszcze sto lat temu w czasach barona Tomasza Macaulay prawo wyborcze było wciąż surowo ograniczone, a przeciętny człowiek nie posiadał skutecznej władzy. Mimo to, jednak Macaulay z dumą powtarzał:

“Nasza demokracja od swoich początków była już najbardziej arystokratyczną demokracją, a nasza arystokracja była najbardziej demokratyczną.”

Jednak podobnie zresztą jak wiele z sądów wypowiedzianych przez Tomasza Macaulay, również i to stwierdzenie posiada większą wartość retoryczną niż historyczną.Z drugiej strony jednakże, komunizm również nazywał siebie prawdziwą demokracją podtrzymywaną przez proletariat i chłopów, którzy w kapitalistycznym reżimie nie posiadali prawie w ogóle żadnej władzy. Demokracje zachodnie przypisały sobie zbiorowo tytuł “wolnego świata” sugerując przez to, iż świat komunistów jest światem niewolników, w którym ludzie są równi jedynie pod względem posiadania równego stopnia całkowitego pozbawienia władzy. Faszyści włoscy również wierzyli w to, że są prawdziwymi demokratami sprawującymi władzę na chwałę ludu. Francja podczas Rewolucji również wygłaszała slogany równości, wolności i braterstwa, by w rezultacie poddać się władzy Napoleona – Cesarza Cesarzy. Po tym, tracąc swą polityczną hegemonię w Europie, Francja zapoczątkowała, czy też wzmogła, swe podboje kolonialne. Pokonywana i wypierana w wielu miejscach przez brytyjskich kolonizatorów Francja, wciąż jednak dotrzymywała kroku innym. Po niepowodzeniu w Indochinach, gdzie Francuzi zostali pokonani, upokorzeni a w końcu wygnani, Francja mimo wszystko, przy pomocy i dzięki wsparciu ze strony tak zwanych wolnych demokratów, przystąpiła do ludobójczej kampanii na Algierię twierdząc, iż należy się ona Francji ze względu na osiadłą tam mniejszość francuskich wyzyskiwaczy. Tak oto w praktyce przedstawiały się hasła równości, wolności i braterstwa, które na początku brzmiały nawet lepiej niż “rządy ludu, przez lud i dla ludu” – głoszone przez A. Lincolna. To tyle, jeżeli chodzi o demokrację. Demokracjo, o Demokracjo ileż zbrodni popełnia się w twoim imieniu!W ciągu swojej długiej i burzliwej historii demokracja przybierała już różne formy i będzie jeszcze przybierać wiele form w przyszłości. W niniejszej pracy mamy jednak przedyskutować demokrację w relacji do religii Islamu. Muzułmanie wierzą w zasadzie, iż Islam jest religią, wyznaniem demokratycznym. Jest to jednak dziwne i ciekawe zjawisko, że ani język arabski ani żaden inny język muzułmanów nie posiadał słowa, które byłoby dokładnym odpowiednikiem słowa demokracja. Kiedy to nawet słowo “demokracja” nie istniało w językach muzułmańskich, przypuszczano iż demokracja pojmowana na sposób zachodni w ogóle nie istniała, ani jako ideologia, ani jako instytucja. Jeżeli chodzi o Islam kwestia demokracji jest jasna. Zgodnie z wiarą Islamu władza należy do Boga a nie do ludzi ani jako wspólnota ani jako większość. Ponieważ Bóg jest Stwórcą i Dawcą Prawa dla całego Wszechświata, cała władza i sąd w sprawach ludzkich spoczywają ostatecznie w rękach Boga. W ten sposób stwierdzenie takie jak “władza ludu” byłoby uważane w Islamie za herezję lub bluźnierstwo. Ktokolwiek, więc sprawuje władzę wśród Ummat(wspólnoty), sprawuje ją jedynie przez pełnomocnictwo. Prawdziwym problemem jest jednak to, komu takie pełnomocnictwo zostało udzielone. Gdyby w Islamie istniał zhierarchizowany Kościół wraz ze swym duchowieństwem, z pewnością ogłosiłby się on namiestnikiem Boga na ziemi tak, jak czyni to Kościół Katolicki sprawując władzę w imieniu Jezusa Chrystusa poprzez nieomylnych biskupów stojących na szczycie piramidy kościelnej i wywodzących swą nieomylność od samego Jezusa tak, jakby to On sam był siłą wykonawczą instytucji kościelnej. Jednak tak jak pierwotny Islam znosił monarchię i feudalizm poprzez zabronienie dziedzictwa przez pierworodnego syna, tak i kategorycznie zniósł kapłaństwo. Prorok (pokój z nim) przekazał podtrzymywanie, propagowanie i wprowadzanie w czyn wiary całej społeczności wiernych, radząc im również wybór przywódcy spośród siebie na podstawie wszechstronnej przydatności niezależnie od jego pochodzenia plemiennego, rasy i majętności. Prorok (pokój z nim) powiedział: “Idźcie za swym przywódcą nawet, jeśli jest czarnym i ma poplątane włosy.”Zsumujmy teraz cechy takiego rodzaju państwa i społeczeństwa, jakie Islam uważał za idealne, i które starał się urzeczywistnić bez względu na ograniczenia epoki oraz cechy wierzeń, na których państwo to się opierało.1. Władza należy tylko i wyłącznie do Boga, którego najważniejszymi przymiotami są: Mądrość, Sprawiedliwość i Miłość. Chce On, aby ludzie pamiętali o tym w swoich myślach, słowach i czynach.2. Mimo tego, iż Bóg jest ostatecznie Twórcą i Kowalem ludzkiego przeznaczenia, obdarzył On człowieka wolną wolą tak, aby mógł on swobodnie zharmonizować swą wolę z wolą i celem Boga.3. W sprawach wiary człowiek ma prawo wyboru; Bóg nikogo nie zmusza do wiary. Drogi cnoty i niesprawiedliwości zostały jasno pokazane. Każdy ma jednak prawo wierzyć lub nie wierzyć; jednakże ponosi on konsekwencje swego wyboru. Nie można nikogo zmuszać do wiary, nie może być żadnego przymusu w kwestiach wiary, gdzie wiara narzucona nie jest wiarą w ogóle. Każdy człowiek powinien mieć możność pójścia swą własną drogą w życiu, niezależnie od tego czy wybierze taką drogę ze względów osobistych, czy dlatego, że należy do określonej wspólnoty, pod warunkiem, iż jego postępowanie nie jest przewrotne, nie podważa podstawowych zasad moralnych, nie niszczy pokoju królestwa oraz nie narusza wolności innych.4. Państwo Islamskie nie jest teokratyczne, ale ideologiczne. Prawa i obowiązki jego obywateli powinny być określone zgodnie ze stopniem ich zgodności z ideologią religii.5. Niemuzułmanie mogą prowadzić spokojne życie jako obywatele Królestwa Muzułmańskiego. Wolno im nie brać udziału w obronie państwa a w zamian za to zobowiązani są do zapłacenia podatku. Podatek ten zapewnia im ochronę życia, mienia, wolności oraz swobodę praktykowania swojej wiary. Jeżeli jednak zgodzą się bronić królestwa jako lojalni jego obywatele, powinni zostać wyłączeni z podatku.6. Wśród Muzułmanów nie może być żadnej dyskryminacji rasowej. Pozycja człowieka zależy jedynie od jego charakteru.7. Wszystkie drogi wyzysku ekonomicznego powinny być zablokowane tak, aby dobra nie znajdowały się tylko w nielicznych rękach.8. Każdy człowiek powinien mieć możność zarobienia tyle ile może w legalny sposób nie wyzyskując i nie oszukując. Jednak dobro, nawet to zgromadzone legalnie, jeśli przekracza pewne granice zamożności powinno podlegać opodatkowaniu. To winno być nienaruszalną częścią prawa Muzułmanów.9. Kobiety powinny posiadać niezależny status ekonomiczny. Całe ich odziedziczone dobra oraz ich osobiste zarobki stanowią ich osobistą własność, którą mogą rozporządzać według własnej woli.10. Prawdziwe islamskie państwo nie może być monarchią; musi ono być republiką demokratyczną, w której prezydent jest wybierany przez wolne wybory społeczeństwa oraz na podstawie swych zdolności i charakteru.11. Obowiązkiem rządzącego jest posiadanie zespołu doradców i konsultantów w sprawach legislacyjnych oraz przy podejmowaniu ważnych decyzji. Powinni być oni wybierani na podstawie swojej mądrości, doświadczenia i uczciwości. Sposób przeprowadzenia wyborów pozostawiony jest okolicznościom. W sprawach niedotyczących wiary, niemuzułmanie mogą również być konsultantami.12. Nie powinna istnieć żadna specjalna klasa duchownych w społeczeństwie islamskim, chociaż osoby prowadzące bardziej religijne życie i posiadające większą wiedzę na temat spraw dotyczących religii mają legalne prawo być honorowanymi. Nie powinni oni jednak posiadać żadnych przywilejów prawnych ani ekonomicznych.13. Wszyscy mają równe szanse i wszyscy są równi wobec prawa. Prawo nie może być różne dla muzułmanina i niemuzułmanina ani jeśli chodzi o sprawy cywilne, ani jeśli chodzi o przestępstwa i sprawy karne. Każdy obywatel ma prawo do sądowania się, nawet przeciwko przywódcy państwa. Istniało wiele takich przypadków we wczesnym stadium Islamu. Khalifa Omar stanął kiedyś przed sądem jako oskarżony. Sędzia ogłosił, iż jest to sprawa szacunku. Kalifa powiedział, iż postąpił niesprawiedliwie honorując jedną partię bardziej niż drugą; jak więc ta druga partia mogła mieć do niego zaufanie i ufać jego poczuciu sprawiedliwości.14. Sądownictwo zostało uczynione niezależnym od organu wykonawczego. W czasach absolutyzmu monarchistycznego, kiedy to sądownictwo zaczynało ulegać wpływom ludzi sprawujących władzę, żył pewien wielki prawnik – Imam Abu Hanifa, który wolał zostać biczowany i wysłany od więzienia niż zaakceptować stanowisko sędziego. Był to człowiek przepełniony duchem Islamu, a Islam domagał się nieskorumpowanej sprawiedliwości jednego człowieka względem drugiego.

“Nie zaniechaj nigdy sprawiedliwości nawet, gdy jest ona przeciwko tobie.” (iv.135).

“Niech wrogie nastawienie do partii nie uczyni cię niesprawiedliwym wobec niej.” (v.3,9).

Przedstawione powyżej punkty to podstawy islamskiej konstytucji niepodlegające zmianom. Żaden władca, ani żadna większość nie posiadają jakiegokolwiek prawa manipulować ani zmieniać tych podstaw. Jest to wieczny Islam zakorzeniony w ideałach ludzkości uwielbiającej Boga.

Wybrany tekst z pracy prof. Muhammada Mazharuddin Siddiqi